Հունիսի 20-ին տեղի կունենան վերջին չորս տարում արդեն երկրորդ արտահերթ ընտրությունները։ Եթե չլիներ Արցախյան պատերազմի պարտությունը և դրան հաջորդած քաղաքական ճգնաժամը, ապա Ազգային ժողովի հերթական ընտրությունները կանցկացվեին 2023 թվականին։

Ընտրելու իրավունք ունեն 18 տարին լրացած Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները։ Ընտրելու իրավունք ՉՈՒՆԻ երկու խումբ․

1. դատարանի վճռով անգործունակ ճանաչված անձինք,
2. ծանր և առանձնապես ծանր հանցանքների համար դատապարտված և պատիժը կրող անձինք:

Ընտրողներն ընտրություններին մասնակցում են հավասար հիմունքներով: Անկախ ազգությունից, ռասայից, սեռից, լեզվից, դավանանքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, սոցիալական ծագումից, գույքային կամ այլ դրությունից, ընտրողները ընտրելու և ընտրվելու իրավունք ունեն:

Ի տարբերություն հանրաքվեների, որոնց պետք է մասնակցի առնվազն մասնակցելու իրավունք ունեցողների 25%-ը, ընտրությունների ժամանակ չկա մասնակիցների նվազագույն թվի պահանջ։

✅ Կարող է

Յուրաքանչյուր ընտրության ժամանակ անձը կարող է քվեարկել միայն իր անունից և միայն մեկ անգամ: Ուրիշ որևէ մեկի փոխարեն քվեարկելը կամ մի քանի անգամ քվեարկելը ընտրախախտում է։ ԿԸՀ-ն տեսանյութ է հրապարակել՝ մանրամասն բացատրելով քվեարկության կարգը։

Քվեարկությունն անցկացվում է ժամը 8.00-ից մինչև 20.00-ն և միայն ՀՀ տարածքում կազմավորված տեղամասային կենտրոններում։ Ժամը 20.00-ին քվեարկության սենյակում գտնվող, բայց դեռևս չքվեարկած ընտրողները քվեարկելու իրավունք ունեն:

Քվեարկության պետք է ներկայանալ անձը հաստատող փաստաթղթով, այսինքն՝ թղթային անձնագրով, կենսաչափական անձնագրով, նույնականացման քարտով կամ անձը հաստատող փաստաթղթին փոխարինող ժամանակավոր փաստաթղթով։

Անձը հաստատող փաստաթղթի վավերականության ժամկետի լրանալը հիմք չէ ընտրողին քվեարկության չթողնելու համար՝ բացառությամբ այն դեպքի, երբ տեխնիկական սարքավորման մեջ առկա տեղեկություններից պարզվում է, որ ընտրողն ունի այլ՝ վավերականության ժամկետը չլրացած փաստաթուղթ: Այս դեպքում սարքավորման էկրանին վառվում է դեղին լույսը, ընտրողը չի զրկվում քվեարկելու իրավունքից, բայց քվեարկությանը մասնակցելու համար պետք է ներկայացնի իր անձը հաստատող այն փաստաթուղթը, որը վավեր է։

Եթե ընտրողը կարծում է, որ վնասել է քվեաթերթիկը, կարող է դիմել հանձնաժողովի նախագահին` նոր քվեաթերթիկներ ստանալու համար: Այս դեպքում հանձնաժողովի նախագահի հանձնարարությամբ ընտրողին հատկացվում է ընտրությունների մասնակցող յուրաքանչյուր կուսակցության մեկական նոր քվեաթերթիկ: Վնասված քվեաթերթիկը անհապաղ մարվում է:

Քվեարկության բնականոն ընթացքի վտանգման դեպքում (օրինակ՝ վեճերի, բռնության կիրառման և այլն) տեղամասային կենտրոն զենքով մուտք գործել կարող են միայն ոստիկանները` տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի նախագահի թույլտվությամբ:

🚫 Չի կարող

Ընտրություններն անցկացվում են ազատության և կամավորության սկզբունքների հիման վրա: Ոչ ոք իրավունք չունի պարտադրելու ընտրողին քվեարկելու որևէ թեկնածուի (կուսակցության) օգտին կամ դեմ, ինչպես նաև հարկադրելու ընտրողին մասնակցելու կամ չմասնակցելու ընտրություններին:

Ընտրողի համար քվեարկության գաղտնիությունը ոչ միայն իրավունք է, այլև պարտականություն: Ընտրողի կամքի ազատ արտահայտման նկատմամբ վերահսկողությունն արգելվում է:

Արգելվում է որևէ ձևով տեղեկանալ, թե ընտրողն ինչպես է քվեարկում: Ընտրողն էլ իր հերթին իրավունք չունի տեղամասային կենտրոնում հայտարարելու, թե ինչպես է քվեարկել: Քվեարկության գաղտնիությունը բացահայտելու համար նախատեսված է քրեական պատասխանատվություն։

Արգելվում է տեղամասային կենտրոն զենքով, զինամթերքով մուտք գործելը: Ուժայինների ներկայացուցիչները՝ զինծառայողները, ազգային անվտանգության և ոստիկանության զորքերում ծառայողները նույնպես տեղամասային կենտրոն են մտնում առանց զենքի և զինամթերքի: Զենքով տեղամաս ցուցադրաբար և առանց ծառայողական անհրաժեշտության մուտք գործելու համար նախատեսված է ազատազրկում` մեկից երեք տարի ժամկետով։

Ընտրողը քվեարկությանը մասնակցում է անձամբ. լիազորված քվեարկությունն արգելվում է:

Եթե ընտրողը ներկայացրել է այլ մարդու անձը հաստատող փաստաթուղթ, ապա մասնագետն այդ մասին տեղեկացնում է հանձնաժողովի նախագահին և նրան հանձնում քաղաքացու անձնագիրը: Հանձնաժողովի նախագահը քվեարկության սենյակ է հրավիրում ոստիկանին և հանձնում անձնագիրը՝ հանգամանքները պարզելու համար։ Գուցե դրանում չկա դիտավորություն․ լինում են իրավիճակներ, երբ ընտրողը պարզապես շփոթելով բերում է ընտանիքի մեկ այլ անդամի անձնագիրը։

Եթե տեխնիկական սարքավորման էկրանին վառվում է կարմիր լույսը, նշանակում է, որ ընտրողն իր անձը հաստատող որևէ փաստաթղթով արդեն իսկ մասնակցել է քվեարկությանը կամ փորձում է քվեարկել այլ անձի փոխարեն։ Այս դեպքում հանձնաժողովի նախագահը կրկին քվեարկության սենյակ է հրավիրում ոստիկանին և ընտրողի անձնագիրը հանձնում նրան։ Նման դեպքերում նախատեսված է քրեական պատասխանատվություն՝ 500-700 հազար դրամ տուգանք կամ ազատազրկում՝ երկուսից երեք տարի ժամկետով:

Ազգային ժողովի ընտրությունների ժամանակ հանձնաժողովի անդամներից մեկը ընտրողին տրամադրում է ընտրություններին մասնակցող յուրաքանչյուր կուսակցության մեկական քվեաթերթիկ և քվեարկության մեկ ծրար: Ընտրողը չի կարող հրաժարվել բոլոր քվեաթերթիկները ստանալուց, քանի որ դա կարող է բացահայտել քվեարկության գաղտնիությունը։

Ընտրախախտումների ականատես լինելու կամ դրանց մասին տեղյակ լինելու դեպքում կարող ես դիմել ոստիկանություն՝ անձամբ ներկայանալով կամ զանգահարելով 1-02 հեռախոսահամարով։ Եթե հանցագործությանն ականատես ես լինում հենց քվեարկության օրը՝ քվեարկության սենյակում, ապա կարող ես դիմել տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի նախագահին, որն էլ, իր հերթին, կկանչի ոստիկանության ծառայողին օրենքով սահմանված միջոցներ ձեռնարկելու համար։

Էլեկտրոնային եղանակով քվեարկելու իրավունք ունեն երեք խումբ անձինք և նրանց հետ բնակվող ընտանիքի անդամները․

1. ՀՀ դիվանագիտական կամ հյուպատոսական ներկայացուցչություններում դիվանագիտական ծառայություն անցնողները,
2. Օտարերկրյա պետություններում երկարատև ծառայողական գործուղման կամ ուսման մեջ գտնվող զինծառայողները,
3. ՀՀ-ում գրանցված իրավաբանական անձանց՝ արտասահմանում տեղակայված ներկայացուցչությունների` ընտրելու իրավունք ունեցող աշխատակիցները։

Առցանց քվեարկությունն ավելի վաղ է կազմակերպվում․ այն սկսվում է ԱԺ ընտրություններին մասնակցող կուսակցությունների ընտրական ցուցակների գրանցման ժամկետի ավարտից հետո և ավարտվում քվեարկության օրվանից 5 օր առաջ։

Այս արտահերթ ընտրություններին էլեկտրոնային եղանակով քվեարկելու իրավունք ունի 650 քաղաքացի։ Նրանցից յուրաքանչյուրին տրամադրվում է անհատական ծածկագիր։ Օգտագործելով այդ ծածկագիրն ու իր անձնագրային տվյալները քաղաքացին գրանցվում և քվեարկում է ԿԸՀ էլեկտրոնային եղանակով քվեարկության համակարգում։

Կարող ես։ Եթե քաղաքացին ի վիճակի չէ ինքնուրույն ստորագրել ընտրողների ցուցակում, ապա այլ անձինք, այդ թվում՝ վստահված անձինք, ԶԼՄ ներկայացուցիչները և դիտորդները, կարող են օգնել և իր փոխարեն ստորագրել։ Բացառություն են կազմում հանձնաժողովի անդամները. նրանք իրավունք չունեն օգնել քաղաքացիներին ստորագրել։ 

Եթե քաղաքացին չի կարող ինքնուրույն քվեարկել, ապա պետք է այդ մասին տեղեկացնի հանձնաժողովի նախագահին, որից հետո հրավիրի իրեն օգնելու եկած անձին։ Քվեարկելիս օգնող չեն կարող լինել ոչ միայն հանձնաժողովի անդամները, այլև դիտորդները, վստահված անձինք, ԶԼՄ ներկայացուցիչները, այցելուները։  

Ի դեպ, Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի կայքում կարելի է գտնել մանրամասն ուղեցույց տեսողական խնդիրների պատճառով քվեարկել դժվարացող ընտրողների համար։ Այս արտահերթ ընտրություններին տեսողության խնդիրներ ունեցող ընտրողները կարող են ինքնուրույն քվեարկել նաև բրայլյան այբուբենի միջոցով։

Ընտրելու իրավունքն ամրագրված է Սահմանադրությամբ, այնպես որ պետությունը պարտավոր է այն ապահովել, նույնիսկ եթե քաղաքացին չի կարող գալ տեղամասային կենտրոն։ 

Եթե քաղաքացին հիվանդանոցում է, այդ թվում՝ ռազմական բժշկական հաստատությունում, ապա տվյալ բժշկական հաստատության ղեկավարը ընտրություններից մեկ շաբաթ առաջ լիազոր մարմնին է հանձնում այն ընտրողների ցուցակը, ովքեր ստացիոնար բուժում են ստանում և չեն կարող գալ տեղամասային կենտրոն։ Նրանց համար քվեարկությունը կազմակերպվում է հենց տեղում՝ շրջիկ արկղի միջոցով։ Դիտորդները, վստահված անձիք և ԶԼՄ ներկայացուցիչները ևս կարող են հետևել շրջիկ արկղով քվեարկության ընթացքին։

Շրջիկ արկղի միջոցով է կազմակերպվում նաև քվեարակությունը ձերբակալվածներին պահելու վայրերում։ Այստեղ գտնվող ընտրողների թիվը ձերբակալվածներին պահելու վայրի ղեկավարը ներկայացնում է տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի նախագահին քվեարկության օրը։ 

Քրեակատարողական հիմնարկում հաշվառված ընտրողների քվեարկությունը կազմակերպում է քրեակատարողական հիմնարկի պետը։ Քվեարկությունն անցկացնում է քրեակատարողական հիմնարկում կազմավորված տեղամասային ընտրական հանձնաժողովը։ 

Պաշտպանության նախարարությունը, ԱԱԾ-ն և ոստիկանությունը լիազոր մարմնին ներկայացնում են այս ուժային կառույցների զորամասերում և զորքերում հաշվառված ընտրողների թիվը։ Պարտադիր ժամկետային զինծառայողները, ինչպես նաև՝ պայմանագրային զինծառայողները և նրանց ընտանիքի անդամները ընդգրկվում են զորամասի ընտրողների ցուցակում, եթե հաշվառված են զորամասի տեղակայման տարածքում։ Ի դեպ, զորամասերի ընտրողների ցուցակները գաղտնի են և հրապարակման ենթակա չեն։

Ոչ բոլորը կարող են վիճարկել ընտրությունների արդյունքները։

ԱԺ ընտրությունների արդյունքների հետ կապված վեճերով Սահմանադրական դատարան կարող են դիմել միայն ընտրություններին մասնակցող կուսակցությունը կամ դաշինքը։Իսկ ընտրական տեղամասում քվեարկության արդյունքներն անվավեր ճանաչելու մասին դիմում ներկայացնելու իրավունք ունեն միայն`

• ընտրություններին մասնակցող կուսակցությունը կամ կուսակցության ընտրական ցուցակում ընդգրկված թեկնածուն,
• վստահված անձը, եթե քվեարկության օրը ներկա է գտնվել քվեարկության սենյակում կամ ներկա է գտնվել տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի արդյունքների ամփոփման նիստին,
• համապատասխան տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի անդամը, եթե արձանագրությունում կատարել է գրառում հատուկ կարծիք ունենալու մասին:

Բայց սա չի նշանակում, որ դու որպես սովորական քաղաքացի չունես որևէ հնարավորություն բողոքարկելու այն, ինչը, քո կարծիքով խախտել է քո ընտրական իրավունքը։

Յուրաքանչյուր ոք, ով կարծում է, որ իր ընտրական իրավունքը խախտվել է ընտրական հանձնաժողովի որոշմամբ, գործողությամբ կամ անգործությամբ, կարող է բողոքարկել ընտրական հանձնաժողովի որոշումներն ու գործողությունները (կամ անգործությունը)։

Սա վերաբերվում է ինչպես շարքային քաղաքացիներին, այնպես էլ դիտորդներին, վստահված անձանց և լրագրողներին։ Կարևոր է հիշել, որ բողոքող կողմը պետք է ապացուցի իր վկայակոչած փաստական հանգամանքները։ Տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի որոշումների և գործողությունների դեմ բողոքները կարող են ներկայացվել Տարածքային ընտրական հանձնաժողով կամ դատարան։ Իսկ տարածքային ընտրական հանձնաժողովի որոշումներն ու գործողությունները կարող են բողոքարկվել Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողով (դիմում-բողոք ներկայացնելու միջոցով) կամ դատարան (հայցադիմում ներկայացնելու միջոցով)։

Ազգային ժողովի ընտրությունների արդյունքների վերաբերյալ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի որոշումները կարող են բողոքարկվել Սահմանադրական դատարան: ԿԸՀ այլ որոշումները, ինչպես նաև գործողությունները (կամ անգործությունը) կարող են բողոքարկվել վարչական դատարան:

Ընտրելու քո սահմանադրական իրավունքից պատշաճ կերպով օգտվելու համար պետք է տեղեկացված լինել ընտրական գործընթացի մասին։ Ահա օգտակար և վստահելի տեղեկություն պարունակող մի քանի աղբյուր․

• Քո ընտրական տեղամասը կարող ես գտնել` ընտրողների ռեգիստրի որոնման էջում՝ մուտքագրելով քո անունն ու ազգանունը։ Իսկ ԿԸՀ կայքում՝ 2021-ի արտահերթ ընտրություններին նվիրված բաժնում, կարելի է գտնել բոլոր տեղամասային կենտրոնների հասցեները։

• Ընտրություններին մասնակցող բոլոր կուսակցությունների և թեկնածուների ցանկին ծանոթացիր այստեղ («Գրանցված թեկնածուներ» բաժին)։

• Ընտրական օրենսգրքի ամբողջական տեքստը կարելի է գտնել այստեղ։ Եթե ժամանակ չունես կարդալու, ապա կարող ես դիտել ԿԸՀ կարճ տեսանյութերը՝ քվեարկության կարգի, Covid-19 համավարակի ժամանակ քվեարկության կազմակերպման մասին և այլն։

• Դիտորդներին կարելի է տեղեկացնել քո նկատած խախտումների մասին հենց տեղամասում։ Բացի դրանից, «Անկախ դիտորդ» նախաձեռնության հետ կարելի է կապ հաստատել 0 8000 1211 թեժ գծի միջոցով։ Կապ հաստատել կամ տեղեկություն ստանալ կարելի է նաև «Ականատես» դիտորդական նախաձեռնության ֆեյսբուքյան էջից։

• Ընտրություններին մասնակցող կուսակցությունների և դաշինքների կայքերում կարելի է ծանոթանալ դրանց նախընտրական ծրագրերին։ Ահա մի քանի խոշոր կուսակցությունների ու դաշինքների ծրագրերը՝ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցություն, «Հայաստան» դաշինք, «Հայ ազգային կոնգրես» կուսակցություն, «Պատիվ ունեմ» դաշինք, Լուսավոր Հայաստան կուսակցություն։